| Главная » Қазақстанның ұлы адамдар. Великие люди Казахстана. » Досмухамедов Халел | |
|
ДОСМҮХАМЕДОВ ХАЛЕЛ (1883-1939), дәрігер, ғалым, фольклорист, журналист, педагог, қоғам қайраткері, профессор (1929), Ресей ҒА өлкетану бюросының корреспондент-мүшесі (1924). 1920 жылдан бастап мәдени-ағартушылық жұмысқа қызу араласады. 1920-25 ж. Ташкент халық ағарту институтында оқытушы, Орта Азия университетінің медицина факультетінде ординатор, Туркістан республикалық ғылыми комиссиясының терағасы, ҚазАССР Баспа ісі және ғылыми мекемелер мемлекеттік комитетінің терағасы. 1926-30 ж. Қазақ жоғары педагогикалық институтында ректордың көмекшісі, Қазақ мемлекеттік университетінде (қазіргі КазПИ) проректор қызметін атқарды. Негізгі еңбектері ғылыми терминология жасау мәселесіне арналғак Бұл орайда қазақ тілінде «Табиғат тану», «Жануарлар» (екеуі де - 1925), «Зоология» (1926) атты алғашқы оқулықтарың сондай-ақ обаға қарсы күрес комиссиясын басқара жүріп, «Как бороться с чумой среди киргизского населения» деген еңбектерін (1918-1924) жазды. Фонетика заңдылықтарын сез еткен «Қазақ тіліндегі сингармонизм заңы» (1924), фольклорлық деректерді этнографиялық және тарихи мәліметтермен салыстыра қарастырған «Шернияз шешен» (1925), «Бұхарадағы Көкілташ медресесін салу туралы аңыз» (1927), «Самарқандағы Теллі қары Шилдар медресесін салушы Жалаңтөс батырдың шежіресі» (1928) мақалалары, фольклордың теориялық мәселелерін баяндаған «Қазақ халық ауыз әдебиеті» очеркі (1928) атты еңбектері жарық көрді. Ауыз әдебиеті үлгілері негізінде «Мұрат ақын сөздері» (1924), «Исатай-Махамбет» (1925), «Апаман» (1926) атты жинақтар шығарды. Жер аударылған соң, 1930-38 ж. Воронеж қаласында тұрды, сонда 1939 ж. репрессияға ұшырап, 1958 ж. ақталды.
ДОСМУХАМЕДОВ ХАЛЕЛ (1883-1939), врач, ученый, фольклорист, журналист, педагог, общественный деятель, профессор (1929), член-корреспондент краеведческого бюро Российской АН (1924). Являлся членом партии "Алаш". Досмухамедов принимал активное участие в культурно-просветительской жизни страны. В 1930-38 годах находился в ссылке в Воронеже, где заведовал отделом Института здравоохранения и гигиены. В 1939 году снова подвергся репрессиям, реабилитирован в 1958. Основные труды посвящены разработке научной терминологии. В этой области им написаны первые учебники на казахском языке: "Естествознание", "Животные" (обе - 1925), "Организм человека", "Охрана здоровья учащихся" (обе - 1925), "Зоология" (1926). Значительный вклад внес в развитие казахского языка и литературы. Фонетическим закономерностям посвящен исследовательский труд «Закон сингармонизма в казахском языке» (1924). Издал книгу "Как бороться с чумой среди киргизского населения" (1918-24), также им написаны статьи "Оратор Шернияз" (1925), "Предание о том, как был построен медресе Кугельташ в Бухаре" (1927) и др. Опубликовал очерк «Устное литература казахского народа», посвященный теоретическим вопросам казахского фольклора. Им изданы сборники произведений казахского устного народного творчества "Слова Мурат-акына" (1924), "Исатай-Махамбет" (1925), "Аламан" (1928). |
Досмухамедов Халел