б.з.б.2,5млн. 140 мыңжыл. - Ежелгі палеолит
б.з.б.2млн -700 - Дошель(олдувэй)
б.з.б.800мың - 140мың - Шелль, Ашелль.
б.з.б.140мың - 40мың - Орта палеолит - Соңғы ашелль, мустьер
б.з.б.40мың - 12мың - Кейінгі палеолит(ориньяк, солютре, мадлен)
б.з.б.12-5мың ж - Мезолит
б.з.б.5-3мың ж - Неолит
б.з.б.4-3мыңж - Энеолит
б.з.б.2-1мыңж - Қола дәуірі
б.з.б 1мыңж - Темір дәуірі
1959-60ж - Австралопитек(епті адам), шығыс
Африка(олдувай) жас1-млн750мың ми көлем-652см
1890-91ж - Питекантроп Ява аралы
1927 - Синантроп пекин(Чжау-коу-дян)
1856 - Неандерталь(саналы) Германия(неанд. үңгірі)
Кроманьон - Кро-маньон үңгірі(Франция)
1938 - Тесіктас(Өзбекстан) неандертальдық бала 8-9 жасы
б.з.б.18-15ғ - Ерте қола дәуірі(федоров)
б.з.б.15-13ғ - Орта қола (алакөл)
б.з.б.13-8ғ - Кейінгі қола(замараев)
1914ж - Б.В. Андриановтың қазба жұмысы(Андронов)
б.з.б.3мыңж - Қаз-ның дала,тау жерде енгіншілік пайда болды
Кен өндіру басталды
б.з.б.2-1мыңж - рулық қатынастар ыдырап, фтайпалық
бірлестіктер п.б.
б.з.б.8-3ғ - Ерте темір
б.з.б.3-б.з.6ғ - Кейінгі темір
Сақтар
б.з.б.8-6ғ - Ерте сақ
б.з.б.5-3ғ - Соңғы сақ
Бесшаты қорымы - Іле өзені (Шылбыр) 31 обадан
ірісі диаметр-104м биіктігі 17м
Б.з.б.7-4ғ - Сақ тайпалар одағы құрылды
Геродот б.з.б.5ғ Тарих еңбегі
б.з.б. 6ғ - Томиристің Кирмен соғысы (б.з.б.529ж)
б.з.б. 519-518ж - 1Дарийдің тиграхауда сақтарымен соғысы.
б.з.б.330-327ж - А.Македонскимен соғысы (Спитамен ерлігі)
б.з.б. 480ж - парсылармен қосылып. Фермопиль
б.з.б.490ж - Марафон шайқасы, гректерге қарсы
б.з.б.7ғ - Сібір, Қазақстан, Еділ бойы Андық стиль п.б.
б.з.б. 6ғ - ойшыл Анахрис(Анарыс)
Ғұндар
б.з.б. 206ж - ғұн билеушісі Мөде үйсіндерге шабуылдада.
б.з.б. 55жыл - ғұндар 2-ге бөлінді
б.з. 93ж ғұндардың Қаз-ға 2-ші рет қоныс аударуы
Атилла - 410-456ж
451ж - Атилла Кталаун даласында рим-франк
одағына қарса соғысты
452ж - Атилла Италияны ойрандап, Падуя, Миланды алды.
453ж - Атилла қайтыс болды.
Үйсіндер
б.з.б. 2ғ - Орталық Азиядан Жетісуға көшті.
б.з.б. 160ж - Тиграхауда сақтарының жерін мекендеді
б.з.б. 73ж - үйсіндер 3 бөлінді
Халқы- 630мың, тілі - көне түркі, билеуші - гуньмо
Қанлылар
б.з.б.2ғ қытай деректерінде жазылған
Астанасы - Битянь, халқы - 600мың, титулы - хан
552-603ж - Ежелгі Түрік қағанаты
535ж - Бұмын түркі тайпаларды біріктіре бастады.
546ж - теле тайпасы қосылды.
552ж - Бұмын 50мың әскерімен аварды талқандады
561-563ж - түріктер эфталиттерге қарсы Иранмен
әскери одақ құрды
567ж – Бұхар түбінде түріктер эфталиттерді женді
568ж- түрік көпесі Маниах Византия императорымен
сауда әскери одақ құрды
575ж – Иран мен Византия келісім жасады
603ж- Қағанат 2-ге бөлінді
603-704ж Батыс Түрік қағанаты
Астанасы – Суяб
Халқы – үйсіндер, қаңлылар, қарлұқтар, түркештер,
шығылдар, яғмалар
Алғашқы қағаны – Тардуш (Дато)
Күші Жеғұй, Тон жабғу қағандар тұсында арта түсті
640-657ж – Тайпааралық соғыстар
659ж – Таң империясы Жетісуды басып алды
704-756ж – Түркеш қағанаты
Териториясы: Жетісу, Іле, Шу, Талас алқаптары
Алғашқы қағаны – Үшелік
Астанасы – Суяб, жазғы- Күңгіт
706ж – түркештер соғдылармен одақтасып,
Бұхар маңында арабтарды жеңді
709ж – соғды ханы Тархун көмектесуден бас тартып,
арабтар Бұхарды жаулады
Сақал қаған Үшеліктің ұлы Орта Азияны бағындырды
711ж – қара түркештер Ш.түрік қағанымен бірге
Сары түркештерді жеңді
723ж – Сұлық қаған (сүзеген) арабтарға соққы берді
732ж – арабтар түркештерді ығысытырып,
Бұхарды жаулады
736ж – Сұлық қаған арабатрға қарсы шығып,
Тоқарыстанға жетіп жеңіледі.
738ж – Баға-Тархан Сұлықты өлтіреді
748ж – қытайлар Суяб қаласын жаулап, қирады
751ж – Атлах шайқасы қытайлар мен арабтар
арасында(қарлұқтар араб жағына шықты)
756ж – қағанат қарлұқтарға қарсы тұра алмай, қирады
756-940ж - Қарлұқ қағанаты
742ж - қарлұқтар, ұйғыр, басмыл тайпалары бірікті
8ғ (746ж) – ұйғыр қысымымен Жетісуға көшті
756ж – қарлұқ қағанаты құырылды
Астаналары – Суяб, Тараз,
766-775ж – Қарлұқтар Қашғарияны жаулады
791ж- Қарлұқтар ұйғырлардан жеңілді
812ж – Арабатардан жеңілді
840ж – Білге Құл-қадырхан қаған жариялап,
қарлұқтар бостандығы
Тайпалары: тухси, шігіл, азкікші, түркеш, халаж, жарұқ, барысхан, көкеркін, бескіл
9ғас. Аяғы – саманилер Исфиджабты басып, Таразды қоршады
840ж – ұйғыр қағанаты құлап, қимақты 7 тайпа құрды.
Эймур, имақ, қыпшақ, татар, баяндур, ланиказ, ажлар.
940ж – Қашғардың билеушілері Баласағұнды жаулап Қарлұқ қирады.
9-11ғ – Оғыз мемлекеті
Териториясы: Сырдария – Еділл аралығы
Астанасы – Янгикент, Билеушісі – жабғу
Тацпалары: қалаж, жағра, жарұқ, қарлұқ, баяндұр, имур, қарабұлақ
965ж – Киев русімен одақтасып, Хазарияны талқандады
985ж – князь Владимирмен одақтасып,
Еділ Бұлғариясые жеңді
9-11ғ Қимақ мемлекеті
Астанасы – Қимақия(Ертіс бойында), Қарантия(Алакөл жағасы)
Қимақтарда 16 қала, 12-сі Ертіс бойында
893ж – Исмаил ибн Ахмад Таразды алып, қаладағы
бас шіркеуді мешітке айналдырды
11-12ғ – Ислам қыпшақтар арасында таралды
942-1210 Қарахан мемлекеті
Негізі салушы – Сатұқ Боғра хан
955ж – Мұса хан билігі орнады
960ж – Мұса хан исламды мемл-к дін етіп жариялайды
Қарахандарға қосылған аймақтар:
990ж – Тараз, Исфиджаб
992ж – Хотан, Бұхар
999ж – Саманилер, 11-12ғ –Мәуеренахр, жетісу
Астаналары – Қашғар –мұса хан
Баласағұн – Сүйлемен орталығы
1007ж – наймандар мен керейттер несториандық
бағыттағы христиан дінін қабылдады
1065ж – селжұқтар билеушісі Алып-Арслан қыпшақтарға қарсы
1041ж – Шахмәлік Хорезмді жаулады
1043ж – Шахмәлік селжұқтардың қолынан қаза тапты
Маңғыстауға жорық жасап, қыпщақтардың бір бөлігін тәуелді етті
11ғ-1219ж – Қыпшақ мемлекеті
1069ж – қыпшақтар Хорезмге қарсы жорыққа шықты
1089ж – селжұқтар сұлтаны Мәлік шах Батыс қағанатты
бағындырды
1102ж – Баласағұн мен Тараздың билеушісі Қадыр Жебірейіл
Мәуеренахрды жаулады
1125ж Ляо империясы құлап, 40мың отбасын басқарған
Елұй Дашы Жетісуға қоныстады
1127- 1156ж – хорезм шахы Атсыз
1128ж – қарақытайлар Шығыс хандықты жаулап, Жетісуда
үстемдік етті
1128-1211ж Қарақытайлар мемлекеті
1128ж - қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы қарахан-қарақытай
одағы жасалды.
1133ж – Атсыз Дешті қыпшаққа ілгерілей еніп, қыпщақтарды жаулады
1137ж - Мәуереннахр билеушісі Махмудты женді
1141ж – Қарақытайлар Қарахан мемлекетін түгел жаулады
1141ж – қарақытайлар селжұқ-қарахан әскерін жеңіп,
нәтижесінде орталық Мәуереннахрды, Бұхарды бағындырды
1143ж – Елұй Дашы қайтыс болып, билікке әйелі Табуян ие болды
1150ж – Иле горхан(Елұйдың баласы) тұсында халық санағы жүргізілді
1155ж – Иле қаза болып, билік Елұй Дашының қызы Бұсұғанға көшті
1155-1227ж – Есугей баласы Темучин өмір сүрген жылдары
1169ж – Елұй Чжилугу тұсында әр аймақ билеушілері тәуелсіз саясат
жүргізе бастады.
1172-1200ж – Хорезм шахы Текеш қыпшақ ақсүйектерімен жақындасу
саясатын жүргізді
1200-1220ж – Хорезм шахы Мұхаммед Сығанақ аймағын қосып алды
1203ж – моңғолдар шапқынщылығынан Керей мемлекеті құлады
1204ж – Шыңғыс хан 45мың әскерімен наймандарды бағындырды
1206ж – Онон өзені бойында ақсүйектер құрылтайында
Темучин Шыңғыс хан болып сайланды
1207-1211ж – Сібір халықтарын, Енисей қырғыздарын,
Шығыс Түркістанды бағындырды
1208ж – Жетісуға келген найман ханы Күшлік
қарақытайларды женді
1210-1211ж – қарлұқтар билеушісі Арыслан хан Шыңғыс
хан билігін мойындады
1210ж – Хорезм Шахының қарақытайларға қарсы соғысы басталды
1211ж – Наймандар Жетісудағы билікті тартып алып,
қарақытайлар мем-ті құлады
1216ж – Мұхаммедтің Қадыр ханға қарсы жорығы кзінде,
Торғай даласында меркіттерді қуып келе жатқан Жошы
бастаған моңғолдармен соқтығысып қалды
1217ж – Шыңғыс хан Алмалықты алды
1218ж – Баласағұн соғыссыз берілді
1218ж – Отырарға 450 адамдық сауда керуен жіберді
1218ж – Жебе ноян шабуылынан Найман хандығы құлады
1219-1221ж – Орта Азия түгелдей жаулап алынды(Шаңғыс ханмен)
1219-1224ж – Қазақстан мен Орта Азия Шыңғыс хан империясына қосылды
1219ж – моңғол шапқыншылығынан Қыпшақ мемлекеті құлап,
жері моңғол ұлыстарына енді
1219ж – 150 мың моңғол әскері Ертістен Сырдарияға қарай қаптады
1219ж – қыркүйек Отырар қоршауы басталды (5 айға созылды)
1220ж – ақпан, Отырар жау қолына көшті№ Қаланы тонап жермен жексен етті
1221ж – Үгедей әскері Шыңғыс хан қолымен қосылып Бұхар мен Самарқанды,
Хорезмді бағындырды
1226-1280ж – Ақ Орда негізін салушы Орда Ежен(Жошы үлкен баласы)
1227ж – Шыңғыс хан қайтыс болып, орннына Үгедей отырды
1227-1428ж – Ақ Ода хандығы өмір сүрді
1227-1255ж – Батый хан тұсында Алтын Орда империясына тәуелді болды
1227ж – Жошы қайтыс болып, орнына ұлы Батый отырды
1235ж – Қарақорымда құрылтай өткізілді. Мәселе: еуропаға жорық
1236-1342ж – Еуропаға жорық жасалды. Батыс Дешті қыпшақ, орыс княздықтары, Мордова, Еділ бұлғарлары, Қырым, Солт.Кавказ, Польша, Венгрия, Чехияны жаулады
1237ж – елбөрілі тайпасынан шыққан Башман бастаған қыпшақтар көтерілісі
1238ж – Бұхарда Махмұд Тараби бастаған көтеріліс
1241-1242ж- қыпшақтардың Жошы ұлысындағы көтерілісі
1243ж – Еділдің төменгі бойында Алтын Орда мемлекеті құрылды
1245-1247ж – Папа 4 Иннокентийдің Күйік ханға жіберген елшісі Плано Карпни Оңт. Оңт. Шығыс Қазақстандағы шапқыншылық зардаптары туралы жазды
1245ж – араб графикасымен жазылған «Треджуман түркі уа-араби» кітабында шамамен 2,5 мыңдай сөз енгізілген
14ғ 30 жылдары – Алтын Ордада түркі тіліндегі әдеби ескерткіш «Хұсрау уа Шырын» (авторы ҚҰТБ) жазылды
1250ж – Бейбарыс бастаған Бағдат әулетінің үстемдігі орнады
1251ж – Үгедей ұлысы жойылды
1253-1255ж – Француз королі 9 Людовиктің Мөнке ханға жіберген елшісі Вильгельм Рубрук егіншілік күйрегені, Іле алқабындағы қалалардың қирағаны туралы жазды
1257-1267ж – Берке хан тұсында тәуелсіздігін жариялады
1260ж – Мөнке қайтыс болған соң інілері Арыс-Бұға мен Құбылай өздерін хан етіп жариялады
1260-1306ж – Ноғай - Алтын Орда әскерінің қолбасшысы, Жошы ханның немересі
1264ж – Құбылай Арығ-Бұғаны талқандап, империя ханы болды
1267-1280ж – Мөнке хан тұсында өз атынан теңге щығарды
1269ж – Шағатай Әулеті мемлекетіңің құрылуы
1269ж – ханнан тәуелсіз Хайду мемлекеті құрылды(1269-1301)
15ғ 1346ж – Хайду мемлекетінен Моғолстан бөлініп шықты
1271ж – Мәуереннахр билеушісі Масуд-бек ақша реформасын жүргізді
1273ж – Ноғай Византия императының қызына үйленді
1303ж – «Кодекс куманикус» (Қыпшақ кітабы) фольклер үлгілері сақталған
1306-1307ж – Щағатайдың шөбересі, Барақ ханның баласыТува билікке келді
1312-1342ж - Өзбек хан тұсында мем-т күшейді
1309-1315ж – Ақ орда алғашқы ханы Сасы Бұға
1312ж - Өзбек хан исламды мем-к дін етіп жариялады
1315-1320ж – Сасы бұға мұрагері Ерзен хан
1318-1326ж – Кебек хан (Туваның баласы)
1321ж – Кебек ханның ақша реформасы бойынша, күміс динар «кебеки» атанды
1326-1334ж – Кебектің мирасқоры, інісі Тармашырын орталықтандыру саясатын жүргізді
1342-1357ж – Жәнібек хан тұсында мем-т күшейді
1357-1380ж – Билік үшін күресте 25 хан ауысты
15ғ – ортасына қарай Алтын Орда бірнеше ұлыстарға бөлінді
1320-1344ж – Мүбәраққожа хан Алтын орда ханы болды
1353ж – Хорезмидің қыпшақ
1354-1364ж – билік үшін тартыста 12 хан қаза тапты
1361ж – Тоғылық Мәуереннахрды басып, баласы Илияс Қожаны Билеуші етті
1365ж – Ілияс Қожа Мәуереннахрға жорыққа аттанып, Сырдария бойында, Ташкент түбінде Темір әскерін жеңеді
1364-1375ж – Орыс хан кезінде Ақ орда Алтын Одадан бөлініп, тәуелсіз хандығ болды
14ғ 70-жылдары Астраханьды (Қажы –Тархан) алды
1370ж – Темір Мәереннахрды билікке ие болды
1371-72ж – Темірдің Моғолстанға алғашқы жорықтары
1374-1375ж – Орыс хан Сарай Беркені алды
1377ж – Сауран қаласының түбінде Орыс ханның 2-ші ұлы Темірмәлік пен Тоқтамыс арасында кескілескен ұрыс болып, Тоқтамыс жеңіліс тапты
1379ж – ұрыста Тоқтамыс Темірмәліктің әскерін талқандап, Сығананқта басып алды
1380-1395ж – Тоқтамыс Алтын Орда ханы болды
1380ж – Куликово шайқасында түменбасы Мамй әскері Дмитрий Донской әскерінен жеңілді
1382ж – Тоқтамыс Мәскеуді өртеді, Хорезмге шабуыл жасады
1385-1399ж – Қыдыр-Қожа хан Темірді жеңе алмай, өзін оның вассалы деп мойындады
1388ж – Темір Иранға жасалған жорығынан оралып, бүлік шығарған Хорезм халқын қырғынға ұшыратты
1389,1391,1395ж - Әмір темір жорықтары Алтын Орданы әлсіретті
1390ж – Моғолстанды қайтара шабуылдап, жетісу қаңырап бос қалды
1390-1405ж – Барлас тайпасынан шыққан Тарағай бектің баласы Әмір Темір билігі
1391ж – Құндызша деген жерже тоқтамыс пен Темір әскерлері ұрысқа қатысты
1395ж – Кавказдағы Терек өзенінің аңғарындағы шешуші шайқаста Әмір Темір Тоқтамысты жеңіп, Сарай Беркені қиратты
1395ж - Әмір Темір Терек алабында Тоқтамысты талқандағаннан кейін бірге жүретін Орыс ханның баласы Қойыршыққа патшалық тон, алтын қылыш және хан сарайын күзететін батыр әскерлері мен Жошы ұлыстығының хандығын тапсырған
1395-1419ж – Ноғай Ордасының негізін салушы әмір Едіге(орталығы Сарайшық)
1396-1411ж – Едіге Алтын Орданың билеушісі болды
1397ж – Әмір Темір Иассыда(Түркістанда) Ахмет Йассауи кесенесін салғызды
1398ж – Тоқтамыс хан Едігеден жеңіліп, Батыс сібірге қашып, қолдау тапты
1404ж – Әмір Темір Қытайға жорыққа дайындалды
1405ж – Темір жолда ауырып, Отырарда қайтыс болды
1408-1418ж – Мұхаммед хан Темір ықпалынан құтылып, Шү-Талас бойын қайтарып алды
1418-1429ж – Уайс хан астананы Ілебалық қаласына көшіріп, ойраттарға батыл қарсылық көрсетті
1423-1428ж – Ақ Ордада Орыс ханның немересі Барақ билік етті
1428ж – билікке Шайбан ұрпағы Әбілхайыр хан келді
1426-1440ж – Едіге ұлы Нұраддин тұсында Ноғай ордасы АО-дан бөлінді
1429-1462ж – Уайс баласы Есен-Бұға өкімет билігін иеленді
1430ж - Әбілхайыр хан Махмуд қожаны өлтіріп, Батыс Сібір Әбілхайыр қарамағында өтті
1430ж - Әбілхайыр Тобыл өзені бойында Махмуд Қожаны женді, Хорезмді басты, Үргенішті талқандады
1431ж – астанасы Тура қаласы
1446ж - Әбілхайыр Сырдария бойындағы Сығынақ, Созақ, Аққорған, Өзгент, Аркөркі жаулады
1446ж – даланың күшті билеушісі Мұстафа Әбілқайырға соғыс ашып, жеңіліс тапты
1456ж – Орыс ханның немелері Керей мен Жәнібек сұлтандар Өзбек ханы Әбілқайырға қарсы шығып, өзін қолдайтын тайпалармен Жетісуға көшті
1456-57ж - Әбілхайыр хан Сығанақ маңында Үз Темір Тайшы бастаған ойраттармен соғысып, жеңіліп қалды, Сығанақ бекінісіне тығылды
1457ж – Әбілхайыр Үз Темір бастаған ойраттардан Сығанақ түбінде, Көккесен деген жерде жеңілді
1465-66ж – Қазақ хандығы құрылды(М.Хайдар Дулати)
1465-1560ж – 15ғ-16ғ аралығы, Шлкиіз Тліеншіұлы жыраудың жылдары
15ғасырда – Асан Қайғы өмір сүрді, Қазтуған- көрнекті ақын жырау
1468ж - Әбілхайыр хан Моғолстанға жорыққа аттанып, жолда кенет қайтыс болады
1468ж – Батыс Сібір хандығына шайбанилік Ибақ хан болып, Орыс мем-мен байланыс орн
1470-1510ж - Әбілхайыр немересі Мұхаммед Шайбан қазақ хандарымен Сырдария мен Қаратау аймағындағы қалалар үшін күрес жүргізді
1480-1511ж – Бұрындық хан қазақьарды басқарды
1480ж – қазақ хандығының жағына Моңғол билеушісі Жүніс қосылды
1481-1483ж – Ибақ хан 3 Ивамен сауда қатынастары туралы шарт жасасты
1482-1485ж – Жүніс хан Ташкент пен Сайрамды жаулады
1486ж – қазақтар Шайбанидің інісі отырған Иасы қаласын қоршап, ұрыс нәтижесінде, Шайбани жеңіліп, Хорезмге қашты
1490ж – моғол билеушісі Жүністің баласы Сұлтан Махмұд Отырарды басып алды да, Мұхамед Шайбаниге берді
1495ж – Іле Алатауы етегінде өзбектер жеңіске жетіп, Сыр бойындағы қалаларды иеленді
1495ж – Темір әулетінің ақырғы өкілі Махмұт сұлтаннан қаланы(Түркістан) шайбани тарып алды
1499-1552ж – Мұхаммед Хайдар Дулати өзінің «Жаһаннама», «Тарих-и-Рашиди» деген еңбектерін жазды
1500ж - Мұхаммед Шайбан Самарқанды алды
1501-1502ж - Мұхаммед Шайбан Орта Азияны жаулады
1505-1533ж – Қасым Василий3 мен орыс мемлекетімен дипломатиялық қатынас орнады
1509ж – Мұхаммед Шайбани көп әскерімен Жаныш сұлтан қыстап отырған Қараталға күтпеген жерден шабуыл жасап, қазақтарды жеңіліске ұшыратты
1510ж – жылы (Сібір хандығы ханы) Көшім Ноғай Ордасының Алтыұл ұлысында туған
1510ж - Мұхаммед Шайбан Сығанақ түбінде Қасым ханның әскерінен жеңіліп, қазақ даласындағы ықпалы жойылды
1510ж - Мұхаммед Шайбан Иран шахымен 1Исламмен шайқаста жеңіліп, Мерв түбіндегі қаза болды
1511-1518ж – Қасым хан билігі (Әз Жәнібектің ұлы)
1513ж – Қасым хан Сайрамды алды
1513ж – Бабырдың ізбасары Қаттабек шақыруымен Қасым хан онымен одақ жасасып, Ташкент билеушісі Сүйініш қожаға соғыс ашты(Ташкенте жараланып Сайрамға шегінді)
1513ж – Моғолстан ханы Сұлтан Саидпен одақтас болып, Ташкентке бірігіп жорық жасауға келісті
1514ж – Сұлтан Саид Шығыс Түркістанға кеткен соң Қасымның Жетісудағы билігі нығайды
1518-1523ж - Мамаш
1523 (1521)ж – Қасым хан Сарайшық қаласында қайтыс болды(Қ.Жалайри)халық 1млн. жетті
1523-1533ж – Қасымның немере інісі Тақыр хан болды
1524ж – Тақыр Сұлтан Саидке қарсы қырғыздармен одақ жасасты
1527ж – Тақыр хан қырғыздармен одақ құрып, өз билігін қырғыз халқына да жүргізді
1533-1534ж – Бұйдаш хан Тақырдың інісі хан болды
1534-1535ж – Қожа Мақмұт хан болды
1535-1538ж – хан атағы болған қазақ сұлтандары: Тоғым хан, Ахмет хан, Хақназар, Наурыз-Ахмет хан
1537-1580ж – Хақназар Қазақ хандығының ханы болды, Қасым баласы
1555ж – Көшім ноғайлар мен қазақтардың жасақтарын басқарып, Сібір жұртын билеген Тайбұға руымен соғысады
1560ж – моғолдар қазақ-қырғыз соғыс одағын женді
1563ж – Сібір ханы аттанды
1563ж – Шайбан әулетінен шыққан Көшім қазақ хандығына қарсы болды
1569ж – Хақназар сауда қатынастары Семен Мальцев
1573ж – Қазақ хандығына жіберілген Мәскеу елшісі Чебуков Көшім бұйрығымен өлтірілді
1573ж – Третьяк Чебуков қазақ хандығы туралы мәліметтер қалдырды(4 иван тұсында)
1574-1575ж – Иван грозный Сібірге А.Личеницын басқарған отряд жіберді, бірақ орыс әскері жеңіледі
1577ж - Борис Доможиров дерегі: Хақназар өзін патша, әрі ұлы князь деп санады
1579ж – қазақ сұлтандары Ташкентке келген кезде Хақназар Баба сұлтанан жер сұрады
1580ж – Баба сұлтанның тыңшысы Хақназарды өлтірді
1580-1582ж – Хақназардың немере інісі 80 жастағы Шығай таққа отырды
1580ж – Сібір ханы Көшіммен соғыста қолға түскен Ораз-Мұхаммедті орыс тұтқынынан босатты
1582ж – жаз Шығайдың баласы Тәуеклдің Йассы маңында Баба сұлтан мен соғысы
1582-1598ж – Шығай қайтыс болып, орнына баласы Тәуекел отырды
1582ж – 1 қыркұек атаман Ермак 540 казак пен Строгановтардың 50 қызметкерін алып, 30 кемемен Сібірге аттанды
1582ж – Бұхардың жауынгер ханы Абдаллах Түркістанды иеленіп, қаланың билеушілерін өз қолымен өзгертіп отыратын болды
1583ж – Тәуекел хан Өзбек ханымен жасасқан шартты бұзды
1584ж – Ермак Көшімнің құрған торынан қаза болды
1586ж – Тәуекел Түркістанды басып, Ташкентке қауіп төндірді
1586-1594ж – Тәуекел билікке таласқан Хақназар ұлдарымен күресті
1588ж – Ташкентте Абдаллах ханға қарсы көтеріліс басталды
1594ж – Тәуекел хан Мәскеуге Құл-Мұхаммед бастаған елшілік жіберді
1595ж – Мәскеуден Тәуекел ханға тілмаш Вельямин Степанов елшілігі жіберді
1598ж – жазы Тәуекел хан әскерімен Мәуереннахрға кірді
1598ж – Тәуекел Орта Азияға жаңа жорық бастады
1598ж – Тәуекел Ташкентте қайтыс болды
1598ж – Шайбани әулетінің орнына Аштархани әулеті келді(1598-1743)
1598ж – Көшім біржола жеңіліп, Зайсан өңіріне қашты
1598ж – Сібір хандығы Ресей құрамына енді
1598-1628ж – Есім хан билігі
16 ғ 2-ші жартысында - Ноғай Ордасы ыдырап екіге бөлінлі
1600ж – Үлкен ноғайлы мырзалары Борис Годунов тұсында, Ресейге тәуелділігін мойындап, Иштерек мырза князь атағын аттанды
1613-1627ж – Тұрсын Мұхаммед хандығы
1616ж – Есілде бекініс салынып, жоңғарлардың Ертіс бойымен ілгері жылжуына жол жабылды
1619ж – Орыс патшасы жоңғарлардың қазақ даласына енуіне шек қойды
1624ж – Есім хан мен Тұрсын хан бірлесіп, Абылай сұлтанды жазалау үшін Әндіжанға жорық жасады
1627ж – Есім хан Тұрсын Мұхамедтті өлтіреді
1627ж – ойрат одағы ыдырады: қалмақтар батысқа, хошоуттар Тибетке жер ауды, жоңғарлар Жоңғарияда қалды
1629-1652ж – Жәңгір хан болды
1628ж – Есім қайтыс болып, Ахмет кесенесінде жерленді
1629-1652ж – Қазақ ханы Есімнің ұлы Жәңгір болды «Салқам Жәңгір»
1634ж – қалмақтар шабуылынан, Үлекен ноғайлы Еділдің батысындағы Кіші Ноғайлылраға қосылды
1635ж – Батыс Моңғолияда жоңғарлардың әскери-феодалдық мемлекеті құрылды
1635ж – Батур Қонтайшы Қазақстанның оңтүстік аудандарына шабуыл жасап, Жетісудің көп бөлігін жаулаап алды
1635-1654ж – Батыр қонтайшы биледі
1635ж – Батыр қонтайшы Жетісудың көп бөлігін жаулап алды
1643ж – Орбұлақ шайқасы
1643ж – Жәңгір ханның 600 жанкешті сарбаздары жоңғардың 50мың әскеріне қарсы тұрып, жеңіске жетті
1652ж – Ресейден зеңбіректер сатып алып, қаруланған жоңғарлар Қазақ жеріне қайта шабуылдап, қазақ әскерін женді, майданда Жәңгір хан қайтыс болды.
1657-1718ж - Әз-Тәуке хан билігі
1663-1756ж - Әлібекұлы Төле Би Жаныс руынан шыққан ұлы жүздің биі
1666-1722ж - Әйтеке би
1667-1764ж – Қаз дауысты Қазыбек Орта жүз Арғын ішіндегі Каракесек
1680-1718ж – Тәуке хан билігі
1687-1688ж – Тәуке Орта Азиямен сауданы дамытты
1686-1693ж – Сібірге 5 рет елшілік жіберіп орыс-қазақ қатынастарды дамытты
1680ж – жоңғарлар Оңт. Қазақстанға жорығы кезінде Түркістанды ала алмады
1690-1775ж – Бөгенбай батыр
1691-1769ж – Қаракерей Қабанбай (шын аты Ерасыл)
1694ж – Тәуке хан 1Петрмен елші Аталықов арқылы сауда байланысын күшейту туралы келісті
1693-1748ж – Кіші жүзде Әбілхайыр билігі
1706-1781ж – Құттымбекұлы Наурызбаай,
1710ж – Қарақұм жиыны
1711-1781ж – Абылай хан өмір сүрген жылдары
1716ж – Омбы, Ямышевск бекіністері салынды
1716ж – Қайп ханның 1 Петрге жіберген елшілігі
1716ж – жоңғар шапқыншылығы кеулей бастағанда Тәуке Хан Сібір Губернаторы князь М.П. Гагаринге енлшісін жіберіп, қалмақтарға қарсы күресте қолдауын өтінген
1717ж – Железинск қамалы салынды
1718-1726ж – Батырдың(Болат-Тәуке ханның бел баласы) билігі
1718ж – Семипалатинск қамалы салынды
1718ж – 3 жүзді билеген Тәуке қазасынан кейін жоңғар шапқыншылығы күшейді
1718-1750ж – Кіші жүзді Күшік биледі
1718ж – Аягөз шайқасы
1720ж - Өскемен бекінісі салынды
1720-1740ж – Ұлы жүзді Жолбарыс хан басқарды
1722ж – Цинь императоры Канси қайтыс болғаннан кейін Жоңғария барлық әскерін Қазақ еліне қарсы жіберуге мүмкіндік алды
1723ж – Цеван-Рабдан бастаған 70 мың жоңғар әскері 7 шепке бөлініп Қазақ өлкесін ойрандады
1723-1727ж – Ақтабан шұбырынды, алакөл сұлама, ақ мешін
1725ж – жоңғарлар Түркістан мен Ташкентті жаулады
1724-1738ж – Сәмеке хан Орта жүз аймағын биледі
1726-1730ж – Болат хан билігі
1726ж – Қалмақ қырылған шайқасы. Сарысудың орта ағысы(Торғай даласы)
1726ж – Ордабасы жиыны. Үш жүздің жасақтары жиналып, жауға соққы беру жөнінде келісімге келді
1729ж – Аңырақай шайқасы (Балқаш көлі оңт.)
1730ж – Кіші жүз билері Әбілхайырға Жоңғарияға қарсы күресу үшін Ресеймен әскери одақ құруды тапсырды, алайда Әбілхайыр елшлеріне Ресей құрамына кіру құжатын тапсырды
1730-1829ж – Райымбек БАтыр
1731-1748ж - Әбілхайыр Кіші жүзге хан болды
1731ж – 19 ақпан елшілер Сейітқұл Құндағұлұлы, Құтлымбет Қоштайұлының Кіші жүзді империя құрамына қабылдау туралы ұсынысын императрица Анна Иоановна қабылдады
1731ж – қазанда А.И Тевкелев басқарған елшілік жіберілді
1731ж – 10 қазан Кіші жүздің 27 старшинасы Ресейдің қол астыга кіруге ант берді
1733ж – Уса Серен бастаған жоңғар қолы Қара Ертіспен келіп, зайсаеға, Аягөзге жетіп, Қарқаралы, Баянауыл тауларые асып, Кәрітауға ат басын тірейді
1734-1771ж – Орта жүз ханы Әбілмәмбет билігі
1734ж – 10 маусым императрица Анна Иоаннова Ұлы жүзді Ресей құрамына қабылдауға келісімі жөнінде жарлық шығарды
1734ж – мамырда орыс үкіметі Сенаттың хатшысы И.К.Кирилов басқарған экспидиция жабдықтады
1735ж – Ор өзені бойында Ор бекінісінің негізі салынды
1738ж – тамыз айында Орынбор комиссияның басшысы, тарихшы В.Н. Татищев Орынборда қазақ сұлтандарының съезін өткізді. Кіші жүзден 15 Орта 27 старшина ант берді
1740ж – 28 тамыз Әбілмәмбет хан мен Сұлтан Абылай Орынборға келіп Ресей билігін мойындады
1740ж – Иран әміршісі Нәдіршахтың Хиуаны талқандап, Сырдария өңіріне жақындауы қазақтардың жағдайын ауырлатты
1741-42ж – Қолдан Церен ОРта жүз бен Кіші жүзге екінші ақтабан шұбырынды жорық жасады
1742ж – Абылай сұлтан жоңғар тұтқынына түсіп, 1743ж қиыншылықпен босады
1741-1742ж – Орта жүз қазақтары Ор бекінісіне дейін ығыстырылып, қалмақтардың бмлігін мойындауы талап етілді
1742ж – 2 қыркүйекте Орынбор комиссияның бастығы И.Неплюев Галдан Церенге хат жолдап, Ресейдің қарамағындағы қазақтарға қысым жасамауды талап етті.
1742ж – 20 мамыр Ресей Сенаты қазақтарды және шекалалық бекіністері қорғау жөнінде жарлық шығарды
1742-1802ж – Сырым Датұлы өмір сүрген жылдары. 1775ж Пугачевтің жасағын басқарды
1743ж – Орынбор шекаралық комиссияның төрағасы И.И. Неплюев Орска қалашағын жаңа жерге көшірді.Қоныс Орынбор деп аталды
1743ж – тұтқынан босаған Абылай жоңғар феодалдарымен күресті өрістетті
1745ж – қонтайшы қазасынан кейін таққа таласушылардың бірі Әмірсана Абылайды паналап, Орта жүзге қашты
1745ж – Жоңғар қонтайшысы Галдан Цереннің қайтыс болуына байланысты таққа талас басталып, Орта Азия жағдайы шиеленісіп кетті
1745-1759ж – қазақ даласы арқылы Орынборға жеткізілген 135447 қой, 49697 жылқы, 7740 ешкі, 238 бұқа жалпы құны 1млн. сом шмасында бағаланған
1747ж – Хиуа тағына Батыр сұлианның баласы Қайыптың отыруы қазақ ханының бұл өңірдегі ықпалын әлсіретті
1747ж – патшайым Елизавета Петровна үкіметі Демидовтар әулетінің қолында болған Алтай тау-кен кәсіпорындарын орыс патшаларының меншігі деп жариялады
1748ж – Ор бекінісі маңында Әбілхайыр мен Ресей дипломаттары кездесіп, екі арадағы салқындықты жойғандай болды
1748ж – Ұлқияқ және Торғай өзендері арасындағы қақтығыста, Әбілхайыр Барақ сұлтан қолынан қаза тапты
1748-1819ж – Тілеуке Құлекеұлы. Шал-акын- Көкшетау өңірде туған. Әкесі-Абылайдың батыры, Анасы – Төле бидің туған қызы
1752ж – Қалмақтар Орта жүзге басып кірді
1752ж – Петропавл ешбінің салынуы
1753ж – Абылай сұлтан ірі қолды басқарып, Жоңғарияға шабуыл жасады
1755ж – башқұрт халқы патша үкіметінің отарлау саясатына қарсы азаттық күреске шықты
1755ж – 19 шілдеде жоңғар мемлекетінің иелігі Маньчжур – Цинь өкіметінің меншігі деп жарияланды
1755ж – күзде Әмірсана күтпеген жерден Цинь билігіне қарсы шығып, Абылай мен Әбілпайызға арқа сүйеді
1756ж – 2 қыркүйек Жайық жағасына жақын жерлерде қазақтарға мал жаюға алғаш рет шек қойылды
1756ж – наурыз Маньчжур – Қытай әскері Іле өзенін бойлай Қазақ хандығын шекарасына жақындады
1756ж – Императрица Елизавета Петровна башқұрттардың көтерілісін басуға көмектескені ушін қазақтарға Жайықтың сол жағасында мал жаюға уақытша рұқсат етті
1757-1758ж – Орынбор өлкесін басқарған П.И.Рычков пен Тевкелев 1756ж үкімет шешімін ресми түрде іске асырудың орынсыз екенін түсінді
1757ж – маусым қолбасшылар Фу Дэ, Чжао Хой бастаған қытай әскері Қазақ еліне басып кірді
1757ж – 24 желтоқсан Кіші жүз ханы Нұралыға Жайықтан мал айдап өтуге қазақтарға тиым салынғандығы жөнінде шешім тапсырылды
1757-1760ж – Абылай Қытайдың билігін мойындады
18ғ 70 жылдары - белгілі қолбасшы Абылай Ходжент, Ташкент билеушілеріне соққы бенрді
1758ж – Жоңғария толық талқандалды
1758ж – Жоңғария дербес мемлекеті жойылып, орнына 1761ж империялық әкімшілік бірлестік – Шыңжан құрылды
1759ж – 1 қантар Үрімшіде Абылайдың сауда миссиясы жақсы қабылданды
1760ж – Ертіс өңіріне Ресейдің әр түпкірінен жерсіз шаруалар, қылмыскерлер, Дон казактары әкеліп қоныстандырылды.
1761ж – Абылай императрица Елизавета Петровнадан ағаш ұстасын және 200-300 пұт астық жіберуді сұрап отырықшылықты дамытты
1761ж – бұрыңғы жоңғар жерінде Шыңжаң(жаңа шекара) құрылды
1766ж - Әбілмәмбет хан Екатерина патшайымға хат жолдап, Түркістан арқылы өтетін ірі керуенді Семей, Жәміш бекіністерінде шек қоймай қабылдауға рұқсат алды
1767ж – 15 қараша 2 Екатерина Бұхар саудагерлеріне Қазақстан территориясында еркін сауда жасауға рұқсат берді
1769ж – П.С. Паллас өлкеге жасалған алғашқы ғылыми экспидицияның бірін басқарып, «Ресей империясының әр түрлі шет аймақтары бойынша саяхат» енбегін жазды
1769-1772ж – Н. Рычков өлкеде мәліметтер жинастырып, «Капитан Н.Рычковтың 1771ж қырғыз-қайсақ даласына саяхатының күнделік жазбалары» енбнгін жазды(1772)
1771ж – Түркістанда Орта жүз ханы Әбілмәмбет қайтыс болып, дәстүр бойынша ақсүйектер хан ұлы Әбілпайызды емес Абылайды хан сайлады
18ғ 50 жылдары – Кіші жүз ханы Нұралы 1742ж 19 қазандағы Жайық бойында мал жаюға тыйым салған патша үкімін жою талап етті
1773-1775ж – Еділ мен Жайық бойындағы Е.Пугачев басқарған соғыс. Орыс, башқұрт, татар, Орта және Кіші жүз қазақтары қатысты
1773-1774ж – Пугачев үндеулері Кіші жүзде жиі тарап, қазақтардың көтеріліске стихиялық бағытта тартылуы(қыркүек, наурыз)
1774ж – наурыз-күз Көтерілістің кең жайылуы
1775ж – Қозғалыстың саябырлап басылуы
1773ж – 20 қыркүйек Пугачев Нұралыға арнайы үндеу жолдады: жер мен суды қазақтарға қайтаруға уәде беріп, қазақтарды өзіне тарту мақсатын ұстанды
1773ж – қазан көтеілісшілер Пресногорьковск бекінісіне, Троицк, Гагарьевск редуттарына шабуылдады
1773ж – 7 қазаң Орынбор Губернаторы Петербургке хабарлағандай, қазақ руларының арасындағы қобалжу ерекше байқалды
1773ж – қарашаның 17 нен-18не қараған түні. Нұралының өкілі Зәбір молда Усиха өзені маңында Пугачевке жолықты
1773ж – қараша Пугачевтің манифесіне арқа сүйген қазақтар Жайықтың оң жағасына өтіп, малдарын жайды
1774ж – жаз Звериноголовск бекінісі төңірегінде Пугачев тығылып жүр деген лақап тарады
1774ж – күз Сібір шептеріне шабуылдаған қазақтар патша әскерінің қысымымен Сырдария бойына ығысиы
1774ж – күз қарауыл, кенжеғалы, қыпшақ, керей т.б. рулардан құрылған топтар Пресногорск, Петропавл, Верхнеозерный бекіністеріне шабуылдады
1774ж – күзінде генерал Деколонгтың Петербургке граф Панинге жолдаған хатында көтерілісшілердің күш алып кеткендігі соншалық, бекіністердегі гарнизондарға сүйеніп, қазақтардың толқуын басу мүмкін емес деп қынжыла хабарлады
1775ж – Пугачев көтерілісі әлсіреді. Суворов бастаған күш Пугачев көтерілісінің басты орталықтарын талқандағаннан кейін ғана қазақ өлкесінде де көтеріліс әлсіреді
1775ж – 7 қараша сыртқы істер коллегиясының жарлығы бойынша, қысқы уақытта Еділ, Каспий теңізі, Ертіс пен Жайықтың оң жағалауы, Ембі, Сағыз өзендері бойындағы жайылымдарды ппайдалануға рұқсат етілді
1775ж – шаруалар көтерілісін жаныштаған А.Суворовтың П.Панинге жолдаған хатында Сырым Датұлы патша үкіметіне қарсы күрескен топтардың басшысы деп сипаттлаған
1776ж – сәуірде генерал Н.А. Рейндорф «тыныштық» орнағаны туралы үкіметке хабарлады
1778ж – Орал казактарымен қақтығыста Сырымның балалары қайтыс болды
1778ж – 24 мамыр 2 Екатерина Абылайды тек Орта жүз ханы етіп бекітті
1781ж – Абылай дүние салды. Түркістандағы Ахмет Йассауи кесенесінде жерленді
1781-1819ж – Абылай мұрагері Уали хан болып сайланды
1782ж – Уәли Петропавл бекінісіне барып, Ресейге адалдыққа ант берді
1782-1783ж – жұт әсерінен малдың шығын болуын қазақ әскерлері жергілікті халыққа қысым көрсету үшін пайдаланды
1782ж – 27 желтоқсан патша үкіметінің 1775ж 7қараша жарлығы өзгертілді
1783-1797ж – Сырым Датұлы басқарған Кіші жүз қазақтарының көтерілісі
1783ж – күзі Сырымның Орал казак әскерімен ашық түрде кең арпалыс жолына түсуі басталды
1783ж – желтоқсан Сырымды оралдық казактар тұтқынға алды
1784ж – Сырымның қарындасына үйленген Нұралы хан оны көктемде тұтқыннан босатты
1784ж – маусым Сырымның Орал казак әскерімен кескілескен күресі басталды
1784ж – қараша Сағыз өзені бойында сырым тобы 1000 адамға жетті
1785ж – 17 ақпан көтерілісті басу үшін генерал-майор Смирновтың тобы жіберілді(300(237) казак,2432башқұрт)
1785ж – 15 наурыз көтерілісшілерге қарсы1250 казак тобымен старшина Колпаков және Пономарев аттанды. Көтер. Саны 7000 адам
1785ж – көктеміне дейін, көтерілісшілердің басты қимылдары патша үкіметінің Жайық бойындағы бекіністеріне, казак әскеріне қарсы бағытталды
1785ж – Премьер-майор Назаровтың басқаруымен Орал казактары Табын руына шабуылдады
1785ж – Кіші жүз старшындарының сьезі Нұралыны зандықтан тайдыру жөнінде шешеім қабылдады
1785ж – күзде қазақ билерінің (20 ру өкілдері) мәжілісі болып патша үкіметіне Нұралы тұқымдарын хан тағына жолатпау талаптарын қойды
1786ж – көктемде Орал әскери шебіне қашып, паналады
1786ж – Орынборда шекаралық комиссия құрылды
1787ж – Кіші жүзде патшаның әкімшілік билігінің төменгі сатылары ұйымдастырылды
1787ж – наурыздың 15 көтерілісшілерді талқандау үшін 1250қарулы казактары бар Орад казак әскерінің старшиналары Колпаков пен Пономарев жорыққа шықты
1789ж – Азиялық училище ашылып, моңғол, маньчжур, қытай, парсы т.б. тілдері оқытты
1790ж – Нұралы Уфаға жер аударылып, сонда қайтыс болды
1790ж – тамызда Төртқара руының өкілдері шетелдер коллегиясының мүшесі, граф А.А. Безбородкаға атаман Донсков үстінен шағым түсірді
1790ж – 21 қазан және 5 қараша бейбіт ауылдардың тынышын алмау туралы нұсқау шығарды
1790-1815ж – 1226 Кіші жүз қазағы Ресейге өтіп, башқұрт болып аттарын өзгерткен
1791ж – наурыз Сырым, Табын және Кердері руларына Мұғалжар тауларына қарай көшуді ұсынды
1791ж – Көтерілістің жаңа кезенінің кенеюіне Орск қаласының маңында Ералыны хан етіп сайлау әсер етті(1791-1794)
1791ж – маусымда Сырымның көтеріліс талқылау үшін старшындар съезін шақыру талабы орындалмады. Партизандық күрес әдісіне көшті
1791ж – Исатай Тайманұлы туды қозқаррастың қалыптасуына Жабай Бегалыұлы әсер етті
1792ж – Сырым Ресей империясына қарсы ашық күрес жариялады
1794ж – Ералы хан қайтыс болды
1795ж – Есім хан болып сайланды(1795-1797)
1796-97ж – қысқы жұт, ханның салықты көбейту, көтерілістің қайтадан ұштасуына себеп болды.
1796ж – Стамбулдан қымбат тауарлармен шыққан Бағдад көпестері Парсыны, Ауғанстанды, Үндістанды аралап, Семейге жетті
1797ж – 17 наурыз Сырым тобының хан сарайына шабуылы кезінде Есім хан өлтірілді
1797ж – күз полковник Скворник тобы Сырымды қудалауды бастады
1797ж - Төменгі Жайық бойындағы феодалдық топтар Қаратайды хан көтерді. Ол Кіші жүзде патша саясатына қарсы топты басқарды
1797-1805ж –Айшуақ хан болды
1797ж – Қаратайдың қуғынынан құтылу үшін Сырым Датұлы Хиуа хандығына өтіп кетті
1799ж – 21 қараша император 1 Павел жарлығымен Орта жүз қазақтарына (45000) Ертістің оң жағасына мал жаюға,, қайтадан қоныстануға рұқсат етілді
1799ж – Орта жүздің 1200 шаңырағы Ресейге өтіп, башқұрт болып аттарын өзгерткен
1799-1879ж – 19ғ Қазақ тарихы туралы жазған орыс тарихшы А.Левшин
18ғ 2-ші жартысы – Орыс саудасының белгілі орталықтар: Омбы, Семей, Өскемен, Бұқтырма(1761ж негізі қаланған
1801ж – патша үкіметі қазақ руларына Жайықтың оң жағасына өтуге, мал жаюға рұқсат берді
1801ж – 11 наурыз император 1 Павелдің жарлығымен Кіші жүз қазақтарының Жайық пен Еділ аралығында көшіп-қонуы зандастырылып, Бөкей хандығы құрылды
1801-1818ж – Петропавл кедені арқылы Қытайға өткізуге рұқсат етілген әр түрлі тауарлар құны 302763 сомға тең болды
1802ж – Сырым Датұлы Хиуада қайтыс болды
1802-1847ж – Абылай ханның немересі Қасым төренің баласы, Кенесары Өмір сүрген жылдары
1802-1874ж – Дулат Бабатайұлы, «Бейшара менің қазағым», «О,Сарыарқа, Сарыарқа», «Ақжайлау мен Сандықтас» өлендерін жазды
1803ж – 19 мамыр керуендер қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында Ресей үкіметі көпестерге қарулы топ ұстауға рұқсат берді
1803-1906ж – Мұрат Мөңкеұлы, «Үш қиян», «Қазтуған», «Шалгез» өлеңдерді жазды
1804-1846ж – Махамбет Өтемісұлы өмір сүрген жылдары
1805-1806ж – Қытаймен жағдайды ретке келтіру үшін Пекниге жіберілген Ю.А. Головкиннің елшілігі Ургадан қайтып оралды
1807-1867ж – Шернияз Жарылғасұлы, Әдебиетте суырып салма өнерді жетілдірді
1808-1895ж – Шөже Қаржаубайұлы. Жастайынан екі көзінен айырылып.
1809ж – Жантөре атақты «Шалқыма» күйін шығарды
1809ж – Тара қаласынан 5000 сомға әр түрлі тауарлар жеткізген көпес Нерпин Бұқтырманы басып өтіп, Қытайдың Шауешек қаласында тауарларын сатып, сол бекініске қайтып орал